Bij een val of ongeval beschermt een helm het hoofd via de energie-absorberende schuimlaag die in de helm zit. Die laag wordt ingedrukt en reduceert de impact op de hersenen. Deze schuimlaag vormt een geheel met de gladde harde buitenkant van de helm. De gladde buitenkant zorgt ervoor dat de helm weinig weerstand heeft met de ondergrond en kan glijden, en zo nekletsel kan voorkomen. De harde buitenkant zorgt ervoor dat de klap van de val wordt verdeeld over een groter oppervlak. Aan de binnenkant van de helm zitten kleine kussentjes die het dragen van de helm comfortabel maken. De bevestiging onder de kin zorgt ervoor dat de helm bij een val op het hoofd blijft. De rotatie van het hoofd tijdens een botsing kan worden verminderd door een extra laag in de helm die meebeweegt, een zogeheten Multi-Directional Impact Protection System (MIPS) [1] [2]. Zie ook de vraag Hoe kan de bescherming van fietshelmen verbeterd worden en zijn er alternatieven voor fietshelmen?
Voor een optimale bescherming door de helm is het belangrijk dat de helm goed past en dat hij goed op het hoofd is bevestigd en is vastgemaakt [3] [4]. De effectiviteit van een fietshelm neemt af naarmate de snelheid waarmee het hoofd van de fietser ergens tegenaan botst hoger is. Een fietshelm is dus het meest effectief bij valpartijen en botsingen met lagere snelheid.
In Europa moet een fietshelm minimaal voldoen aan de Europese technische normen (zie de vraag Aan welke eisen moet een (goede) fietshelm voldoen?). Voor de speed-pedelec is een aparte, stevigere helm ontwikkeld die een groter deel van het hoofd beschermd (zie de vraag Is een helm verplicht op een elektrische fiets of een speed-pedelec? of de SWOV-factsheet Elektrische fietsen en speed pedelecs).
