Het meten en beïnvloeden van sociale vergevingsgezindheid

De waarneembaarheid van sociale vergevingsgezindheid onderzocht aan de hand van gedrag in verschillende verkeersomgevingen
Auteur(s)
Stelling, A.; Houtenbos, M.; Nägele, R.
Jaar
Een van de principes waarmee de Duurzaam Veilig-visie in 2005 is aangevuld, is (sociale) vergevingsgezindheid. In de recente actualisering van de Duurzaam Veilig-visie werd het principe sociale vergevingsgezindheid alleen nog op hoofdlijnen beschreven (Wegman & Aarts, 2005). Om het principe verder uit te kunnen werken hebben we in een verkennend rapport een definitie geformuleerd (Houtenbos, 2009). Deze definitie van sociale vergevingsgezindheid luidt als volgt: De bereidheid te anticiperen op een potentieel onveilige handeling van een andere verkeersdeelnemer en zo te handelen dat negatieve consequenties van deze potentieel onveilige handeling worden voorkomen of ten minste beperkt. Methodologische en inhoudelijke onderzoeksvraag Dit rapport bevat een verdere uitwerking van sociale vergevingsgezindheid. We hebben daarvoor twee verschillende invalshoeken gekozen. Eerst gaan we in op de onderzoekbaarheid van sociale vergevingsgezindheid aan de hand van de volgende onderzoeksvraag: In hoeverre is sociale vergevingsgezindheid op basis van waarneembare gedragingen vast te stellen? Ten tweede doen we ook een eerste poging om sociale vergevingsgezindheid inhoudelijk te onderzoeken. Hierbij ligt de nadruk op de invloed van de setting van de verkeerstaak op (uitingen van) sociale vergevingsgezindheid. De bijbehorende onderzoeksvraag luidt als volgt: In hoeverre beïnvloeden verschillen in de setting uitingen van sociale vergevingsgezindheid? Geregeldheid van de setting De verschillen in de setting werden voor dit onderzoek geoperationaliseerd als verschillen in de geregeldheid van de setting. De interactie tussen verkeersdeelnemers kan in meerdere of mindere mate expliciet worden geregeld door verkeerskundige elementen. Naarmate er meer verkeerskundige elementen zijn ingezet (zoals markering, verkeerslichten) noemen we de setting ‘meer geregeld’. Omgekeerd: naarmate er minder verkeerskundige elementen zijn ingezet, spreken we van een 'minder geregelde' setting. Voor die setting hebben we voor dit onderzoek vaak gebruikgemaakt van Shared Space-locaties. Aanpak De nadruk lag in deze studie op de onderzoekbaarheid van sociale vergevingsgezindheid. Op basis van een inventarisatie van verschillende onderzoeksmethoden hebben we daarom gekozen voor een combinatie van methoden: een exploratieve observatiestudie en een vragenlijststudie (een zogenoemde Situational Judgement-test) met een meer experimentele opzet. De verschillende methoden vullen elkaar aan en zo ontstaat er een betrouwbaarder en completer beeld dan bij het gebruik van één. Tevens hebben we op basis van literatuur snelheid, afstand, kijkgedrag, gebaren en voorrangsgedrag geselecteerd als mogelijk bruikbare operationalisaties van sociale vergevingsgezindheid. Observatiestudie Voor de observatiestudie hebben we gebruikgemaakt van tweemaal een uur aan beeldmateriaal van een kruispunt in Sneek vóór (meer geregelde setting) en na de herinrichting naar Shared Space-principes (minder geregelde setting). Een geasfalteerde kruising met verkeerslichten, voorrangsborden, belijning, en dergelijke, maakte plaats voor een rotonde met minder expliciete verkeerskundige elementen. Het materiaal is door twee codeurs geobserveerd en gescoord. Om zo systematisch mogelijk het gedrag te kunnen observeren dat relevant is voor sociale vergevingsgezindheid, hebben we een codeerschema opgesteld met daarin aspecten als het type betrokken verkeersdeelnemers, hun onderlinge configuratie en de vraag of de situatie als (potentieel) onveilig aangemerkt kon worden. Vervolgens werden de geobserveerde handelingen van verkeersdeelnemers gecodeerd op onder andere het type reactie dat op sociale vergevings-gezindheid of juist op het uitblijven daarvan kan duiden. Vragenlijststudie (Situational Judgement-test) Voor de Situational Judgement-test hebben we een aantal situaties geënsceneerd en gefilmd die aanleiding kunnen zijn voor sociaal vergevingsgezind gedrag. Aan de hand van zes scenario’s, gefilmd in meer en minder geregelde settings (dertig filmpjes in totaal) zijn respondenten bevraagd over een aantal aspecten van hun rijgedrag (snelheidskeuze, snelheidsaanpassing en aanpassing van de laterale positie) waarvan we verwachten dat ze relevant zijn voor sociaal vergevingsgezind gedrag. In elk scenario is getracht een dilemma te ensceneren waarbij de automobilist een afweging moest maken tussen ongestoord zijn weg vervolgen of anticiperen op een potentieel onveilige situatie met een kwetsbare verkeersdeelnemer (fietser of voetganger). Resultaten en conclusies Als antwoord op de methodologische onderzoeksvraag kunnen we stellen dat het zeker mogelijk is gedrag, zoals snelheids- en positieaanpassingen, waar te nemen of te meten met de gebruikte onderzoeksmethoden. Wel moet men vervolgens enige aannames doen op basis waarvan het waargenomen gedrag al dan niet als sociaal vergevingsgezind kan worden aangemerkt. Overigens blijkt dat ook gedrag dat niet direct waarneembaar is, sociaal vergevingsgezind kan zijn. Mogelijk kan vervolgonderzoek meer inzicht bieden in minder zichtbare elementen van sociale vergevingsgezindheid zoals motivatie, voorgenomen kijkgedrag en verhoogde alertheid. Als antwoord op de tweede onderzoeksvraag naar de setting, kunnen we stellen dat de verschillen in geregeldheid met name de kenmerken van de ontmoeting blijken te beïnvloeden. Ook lijken wellicht meer subtiele verschillen in de setting invloed te hebben op het 'basisgedrag' en het verwachtingspatroon in een bepaalde setting. Deze constatering is met name relevant voor onderzoek naar verkeersgedrag op zogeheten Shared Space-locaties.
Measuring and influencing social forgivingness; An investigation of the observability of social forgivingness in relation with behaviour in different traffic environments One of the two principles that were added to the Sustainable Safety vision in 2005 is (social) forgivingness. The recent update of the Sustainable Safety vision only sketched the outlines of the social forgivingness principle (Wegman & Aarts, 2005). To allow further detailing of the principle we formulated a definition in an exploratory study (Houtenbos, 2009). This definition of social forgivingness is as follows: The willingness to anticipate a potentially unsafe action by another road user and to act in such a way that negative consequences of this potentially unsafe action are prevented or at least limited. Research questions regarding method and content This report further details social forgivingness using two different angles. First we will go into the possibilities of investigating the observability of social forgivingness using the research question: To which extent can social forgivingness be determined on the basis of observable behaviours? Secondly, we will also make a first attempt to investigate social forgivingness with respect to content. Here the emphasis is on the influence of the setting of the traffic task on (expressions of) social forgivingness. The corresponding research question is: To which extent do differences in setting influence expressions of social forgivingness? Controlledness of the setting For this study, the differences in setting were operationalized as differences in the extent to which the setting is controlled or regulated. The interaction between road users can to a greater or lesser extent be explicitly controlled by traffic elements. When many traffic elements (e.g. markings, traffic lights) have been applied, we call the setting ‘more controlled’. Conversely, when few traffic elements have been applied, we speak of a 'less controlled' setting. In this study we have often used Shared Space locations. Approach In this study the emphasis was on the possibilities of investigating social forgivingness. Based on a survey of different research methods, we have chosen a combination of methods: an explorative observation study and a questionnaire study (a so-called Situational Judgement Test) with a more experimental design. The different methods complement each other and therefore give a more reliable and more complete picture than if only one method were used. On the basis of literature studied, we have also selected speed, distance, viewing behaviour, gestures and priority behaviour as possibly useable operationalizations of social forgivingness. Observation study For the observation study we used two one-hour long films of an intersection in Sneek; one hour of footage before the reconstruction (a more controlled setting) and an hour of footage after the reconstruction according to Shared Space principles (less controlled setting). An asphalt intersection with traffic lights, priority signs, markings, etc., was replaced by a roundabout with less explicit traffic elements. The footage was observed and scored by two observers. To allow the best possible systematic observation relevant for social forgivingness, we have drawn up a coding diagram containing aspects like the type of road users involved, the configuration between them, and the question whether the situation could be labelled (potentially) unsafe. Then the observed road user actions were coded on, among other things, the type of reaction that can indicate social forgivingness or its failing to occur. Questionnaire study (Situational Judgement Test) For the Situational Judgement-test we have staged and filmed a number of situations that could evoke socially forgiving behaviour. Using six scenarios, filmed in more and in less controlled or regulated settings (a total of thirty films) respondents were asked about some aspects of their traffic behaviour (speed choice, speed adaptation, and adaptation of the lateral position) that we expected to be relevant for socially forgiving behaviour. In each scenario we tried to stage a dilemma in which the driver had to choose between just continuing as before, or anticipating a potentially unsafe situation involving a vulnerable road user (cyclist or pedestrian). Results and conclusions In answer to the methodological research question we can say that it is certainly possible to observe behaviour like changes in speed and position with the research methods that have been used. However, some assumptions must be made as to whether or not the observed behaviour can be labelled socially forgiving. It must be said here that behaviour that cannot actually be observed can also be socially forgiving. Further research may provide insight in the less visible elements related with social forgivingness like motivation, intended gaze allocation and increased attentiveness. In answer to the second research question about the setting, we can say that the differences in controlledness apparently influence especially the characteristics of the encounter. More subtle differences in the setting may have an influence on the 'basic behaviour' and the expectations in a specific setting. This finding is especially relevant for research into traffic behaviour at so-called Shared Space locations.
Rapportnummer
R-2010-17
Pagina's
70 + 40
Gepubliceerd door
SWOV, Leidschendam

SWOV-publicatie

Dit is een publicatie van SWOV, of waar SWOV een bijdrage aan heeft geleverd.