Helpt het verzwaren van straffen?

Antwoord

Het verzwaren van straffen heeft geen effect op rijden onder invloed, waarschijnlijk omdat de bestaande straffen hiervoor al tamelijk hoog zijn. Het verzwaren van straffen heeft wel enig effect op overtredingen zoals te hoge snelheid, het niet gebruiken van de gordel en roodlichtnegatie, maar alleen op plekken waar de politie frequent controleert [17].

Rijden onder invloed

Voor rijden onder invloed heeft verhoging van straf geen effect. In Nederland leidde een forse verzwaring van de straffen voor het rijden onder invloed in 1992 (hogere boetes en snellere intrekking van het rijbewijs) er niet toe dat het rijden onder invloed van alcohol afnam [20]. Het nam zelfs enigszins toe, waarschijnlijk mede doordat het toezichtniveau sterk afnam. Ook buitenlandse studies laten geen effect zien. De wetten in verschillende Amerikaanse staten die gevangenisstraf voorschrijven voor overtreders die voor het eerst worden betrapt op rijden onder invloed, bleken niet of nauwelijks effect te hebben op de prevalentie van rijden onder invloed [21]. In het Australische New South Wales ging een strafverdubbeling (in 1998) voor rijden onder invloed niet gepaard met een vermindering van rijden onder invloed en het aantal ongevallen [22]. Ook in een andere Australische studie is er geen samenhang gevonden tussen de hoogte van de straf en de kans dat een overtreder opnieuw voor de rechter zou verschijnen voor rijden onder invloed [23].

Er zijn verschillende verklaringen waarom de hoogte van straffen geen effect heeft op rijden onder invloed. De eerste verklaring is dat veel van de mensen die met teveel alcohol aan het verkeer deelnemen, alcoholafhankelijk zijn. Voor deze mensen is het erg lastig om hun alcoholgebruik terug te dringen en de kans is daarom groot dat zij zullen volharden in hun overtredingsgedrag. Een tweede verklaring is dat de pakkans die alcoholovertreders ervaren, te klein is. Als een overtreder voor de eerste keer betrapt wordt, zal deze niet onmiddellijk concluderen dat de pakkans groot is. Vaak zijn er immers jaren van onontdekt rijden onder invloed aan voorafgegaan. Ten slotte is ook een mogelijke verklaring dat hardnekkige alcoholrijders gevoelig zijn voor de zogeheten ‘gambler’s fallacy’, de ‘gokkersfout’, waarvoor Pogarsky en Piquero [24] bewijs hebben gevonden. Alcoholrijders die jarenlang ongemerkt en ongestraft met alcohol hebben gereden, menen ten onrechte dat hun pakkans na de eerste aanhouding en bestraffing kleiner is geworden. Aanhouding en bestraffing leiden voor hen dus niet tot een grotere subjectieve pakkans, maar juist tot een kleinere.

Andere overtredingen

Voor andere verkeersovertredingen wordt vaak wel een (klein) effect gevonden van het verzwaren van de straffen. Buitenlands onderzoek naar roodlichtnegatie, gebaseerd op gegevens uit Israël en de Verenigde Staten, laat zien dat elke procent boeteverhoging leidt tot ongeveer 0,2 procent afname van het aantal roodlichtoverredingen [25]. Gebaseerd op de boeteverhogingen van 1 april 2008 en 1 januari 2010 voor snelheidsovertredingen, kwam Nederlands onderzoek tot een vergelijkbare schatting [26]: als de hoogte van de boete met 1% toeneemt, neemt het aantal snelheidsovertredingen (bij trajectcontrolesystemen) met 0,23% af. In beide onderzoeken zijn de effecten van boeteverhoging echter wel kort na de verhoging gemeten en vooral op plekken waar de politie op overtredingen controleert. Het gaat dus mogelijk om beperkte, aan tijd en plek gebonden gedragseffecten.

Het verhogen van de boete blijkt ook de gordeldracht te verbeteren. Een Noorse studie liet zien dat een verhoging van de boetes voor auto-inzittenden zonder gordel met 100 NOK (ruim 10 euro) samenhing met een toename van het gordelgebruik van 10% in stedelijke gebieden en 2,5 à 5% in rurale gebieden [27]. Ook in de Verenigde Staten [28] is deze samenhang gevonden: bij een verhoging van de geldboete van 25 naar 60 dollar, steeg het gordelgebruik met 3 à 4% en bij een verhoging van 25 naar 100 dollar, met 6 à 7%.

Onderdeel van factsheet

Verkeershandhaving

In Nederland wordt al tientallen jaren een systeemaanpak van verkeersveiligheid gehanteerd waarbij maatregelen op de terreinen van ‘… Meer

Deze factsheet gebruiken?