Wat zijn de belangrijkste oorzaken van fietsongevallen?

Antwoord

Meestal is het een combinatie van factoren die tot een fietsongeval leidt. Deze factoren hebben betrekking op infrastructuur, voertuig (de fiets) en menselijk gedrag en worden hierna besproken. Zie de vraag Welke maatregelen kunnen de fietsveiligheid vergroten voor mogelijke maatregelen op elk van deze terreinen.

Infrastructuur als (mede)oorzaak

Zowel het wegontwerp als de kwaliteit van de weg spelen een rol in het ontstaan van fietsongevallen zonder betrokkenheid van een motorvoertuig, en bij enkelvoudige fietsongevallen.

Een slechte kwaliteit of oneffenheden (kuilen of scheuren) van het wegdek dragen vaak bij aan het ontstaan van enkelvoudige ongevallen. Typische oorzaken zijn (o.a. [4] [7] [8] [9]):

  •     (onzichtbare) obstakels;
  •      ontbreken van markeringen langs de weg;
  •      te smalle fietspaden en/of wegen;
  •      gladde wegen door regen, ijs of sneeuw, of natte bladeren.

Ongevallen tussen fietsers en motorvoertuigen vinden plaats op locaties waar ze elkaar tegenkomen. De afwezigheid van (fysiek gescheiden) fietsinfrastructuur verhoogt de kans op een fiets-motorvoertuigongeval. Een Deense vragenlijststudie laat zien dat fietsongevallen op kruispunten, waarbij meerdere partijen betrokken zijn, leiden tot ernstig letsel [10]. Een recent Nederlands onderzoek laat zien dat, gecontroleerd voor de gereden kilometers door fietser en motorvoertuig, op afgescheiden fietspaden 50-60% minder ongevallen ontstaan dan op fietsstroken [11]. Ook specifieke kenmerken van de fietsinfrastructuur hebben invloed op de veiligheid. Zo hebben op kruispunten zonder verkeerslichten, fietsers op tweerichting fietspaden een grotere kans op een ongeval met motorvoertuigen dan op eenrichting fietspaden [12] [13]. Zie voor meer informatie over een veilige infrastructuur voor fietsers de SWOV-factsheet Infrastructuur voor voetgangers en fietsers.

Voertuig als (mede)oorzaak

Of de fiets als voertuig een rol speelt bij het ontstaan van het ongeval is lastig vast te stellen en als het al wordt vastgesteld, wordt het niet systematisch geregistreerd. Echter, de fiets (op twee wielen) is een balansvoertuig, wat het risico op vallen verhoogt [8] [14], vooral bij lage snelheden [15].

Een verstoorde balans kan op een aantal manieren bijdragen aan het ontstaan van enkelvoudige ongevallen (zoals besproken in [16]):

  •  Bij het op- en afstappen heeft de fiets een lage snelheid en is er fysieke inspanning van de berijder nodig om in balans te blijven; lukt dat niet dan is een val (bijna) niet te voorkomen (o.a. [17]).
  • Het wegglijden of blokkeren – doordat iets tussen de spaken komt - van (met name) het voorwiel, kan de balans verstoren en ook dan is een val (bijna) niet te voorkomen (o.a. [4]).
  • Soms kunnen al kleine oneffenheden in het wegdek, hoogteverschillen tussen wegdek en berm of een windvlaag de balans verstoren, met een val of slingeren als gevolg (o.a. [18]).

Ook kunnen mankementen aan de fiets, onder andere problemen met het wiel, versnelling of een gebroken ketting, de oorzaak van een (enkelvoudig) fietsongeval zijn (o.a. [7] [19] [20]). In een vragenlijststudie onder op de SEH behandelde fietsers in de periode juli 2020 – juni 2021 [4] rapporteerde 5% van de fietsers (n = 3.605) dat een mankement de oorzaak was van het (merendeels) enkelvoudige fietsongeval.

Gedrag als (mede)oorzaak

Onveilig gedrag door medeweggebruikers (bijvoorbeeld te hard rijden, afleiding, door het rode licht rijden en rijden onder invloed) verhoogt het risico op fietsongevallen. Fietsongevallen kunnen ook ontstaan door bewust of onbewust onveilig gedrag door de fietser zelf, zoals fietsen onder invloed (zie de vraag Hoe vaak rijden fietsers onder invloed en hoe onveilig is dat?), door rood licht fietsen (zie de vraag Hoe vaak rijden fietsers door rood en hoe onveilig is dat?), smartphonegebruik (zie de vraag Hoe vaak gebruiken fietsers hun smartphone en hoe onveilig is dat?) en rijden zonder verlichting (zie de vraag Hoe vaak rijden fietsers zonder licht en hoe onveilig is dat?). Een recente Deense vragenlijststudie laat zien dat het eigen fietsgedrag bij ongevallen waarbij geen andere verkeersdeelnemers betrokken zijn, minder lijkt mee te spelen in het ontstaan van fietsongevallen dan bijvoorbeeld infrastructurele factoren, zoals gladheid en obstakels [20].

Image
Onderdeel van factsheet

Fietsers

Ruim een derde van de verkeersdoden en ruim twee derde van de ernstig verkeersgewonden in Nederland is een fietser. Het overlijdensrisico van Meer

Deze factsheet gebruiken?