Belangrijke factoren die bijdragen aan ongevallen met vracht- en bestelauto’s zijn de leeftijd, vermoeidheid, afleiding en taakbelasting van de chauffeurs, klapbanden, instabiele of te zware belading van het voertuig en het van andere verkeersdeelnemers te geringe bewustzijn van de eigenschappen van vrachtauto’s.
Leeftijd
Jonge, beginnende bestuurders hebben een hoger ongevalsrisico dan oudere, meer ervaren bestuurders (zie de SWOV-factsheet 18- tot en met 24-jarigen: jonge automobilisten. Dit geldt ook voor bestuurders van met name bestelauto’s. Starren et al. [16] concludeerden dat bestuurders van bestelauto’s vaak jong zijn, weinig rijervaring hebben en een hogere risicoacceptatie. Bos en Twisk [17] vonden dat jonge beginnende bestelautochauffeurs vaker ongevallen met tegemoetkomend verkeer hebben, waarbij de bestelauto aan de voorzijde de tegenpartij raakt. Ook zijn ze vaker betrokken bij kop-staartbotsingen waarbij de bestelauto van achteren wordt aangereden; mogelijk vanwege onvoorspelbaar gedrag.
Vermoeidheid
Er zijn aanwijzingen dat vrachtautochauffeurs naar verhouding vaker betrokken zijn bij aan vermoeidheid gerelateerde ongevallen dan automobilisten [18] [19] [20]; zie ook de SWOV-factsheet Vermoeidheid. In vragenlijststudies is gevonden dat achter het stuur in slaap vallen door vrachtautochauffeurs samenhangt met persoonlijke factoren zoals een slechte lichamelijke conditie en overgewicht [20] en met werkomstandigheden, zoals te lang achter elkaar aaneengesloten rijden en geen vaste aanstelling hebben [21]. De Onderzoeksraad voor Veiligheid merkt op dat een gebrek aan geschikte rustplaatsen langs autosnelwegen het te lang doorrijden in de hand werkt, waardoor vermoeidheid kan optreden [22].
Afleiding en taakbelasting
Chauffeurs van bestelauto’s en vrachtauto’s zijn vaak gehouden aan een strakke planning (venstertijden waarbinnen de lading afgeleverd moet worden, afspraken met klanten) en hebben gedurende de rit veel telefonisch contact over de levering van goederen bij, of afspraken met klanten [16]. Dit zorgt voor afleiding van de rijtaak. In een Amerikaanse studie die gebruikmaakte van Naturalistic Driving-methoden [23] bleek afleiding in 71% van de ongevallen met vrachtauto’s een rol te spelen bij de toedracht van het ongeval. Temmerman et al. [13] concluderen op basis van verschillende internationale studies dat afleiding een rol speelt in 5 tot 51% van de ongevallen met vrachtauto’s en merken op dat deze marge waarschijnlijk komt doordat het begrip ‘afleiding’ niet universeel eenduidig gedefinieerd is. Over de rol van afleiding bij het ontstaan van ongevallen met vrachtauto’s in Nederland zijn geen cijfers bekend. Niettemin blijkt uit de UDRIVE Naturalistic Driving-studie met Nederlandse vrachtautochauffeurs [24] dat chauffeurs zo’n 20% van de rijtijd met andere taken bezig zijn, waaronder het gebruik van een telefoon (5%) en andere elektronische apparatuur (1%). Zie voor meer informatie de SWOV-factsheet Afleiding in het verkeer.
Het is aannemelijk dat taakbelasting een rol speelt bij ongevallen, zowel vanuit het perspectief van werkdruk als vanuit het perspectief van informatieverwerking. Uit een studie van Kuiken et al. [25] naar ongevallen met vrachtauto’s op snelwegen blijkt dat 80% van de ondervraagde chauffeurs soms of vaak haast heeft tijdens het rijden. Tijdsdruk wordt mede veroorzaakt door wensen van de werkgever en de klant, en kan bij chauffeurs leiden tot onveilig rijgedrag [26]. Er zijn echter geen getallen beschikbaar waaruit het ongevalsrisico van een hoge werkdruk blijkt.
Dankzij spiegels en camera’s rondom het voertuig kan de chauffeur steeds meer zien, maar hij blijkt al die verschillende informatie niet altijd gelijktijdig en op tijd te kunnen verwerken. Een te hoge taakbelasting werd in zo’n 30% van de dodehoekongevallen in 2006 en 2007 genoemd als een van de voornaamste factoren voor het ontstaan van deze ongevallen [27].
Klapbanden
Volgens de Onderzoeksraad voor Veiligheid kunnen klapbanden worden veroorzaakt door contact met een (scherp) voorwerp, overbelasting en/of onderspanning [22]. Dit blijkt uit onderzoek dat de Onderzoeksraad in 2012 uitvoerde naar dodelijke vrachtauto-ongevallen op rijkswegen in de periode 2007-2011. Een klapband was de oorzaak van 3 van de 48 (6%) ongevallen met een vrachtauto. Het is niet bekend hoe vaak klapbanden tot (dodelijke en niet-dodelijke) ongevallen leiden, omdat dit niet in de landelijke verkeersongevallenregistratie (BRON) is opgenomen.
Lading
De kans op het ontstaan van een ongeval door te zware lading bij vracht- en bestelauto’s lijkt klein, maar de kans op een ernstige afloop van een ongeval is bij een te zware en instabiele lading daarentegen wel hoger [28]. In een Europese dieptestudie (ETAC) naar de oorzaak van 624 ongevallen met vrachtauto’s was ‘lading’ (verlies van lading, te zware belading, ongebalanceerde lading, of inadequate veiligheidsmaatregelen van de lading) bij 9 ongevallen (1,4%) aangeduid als de hoofdoorzaak [14]. Buitenlandse studies wijzen uit dat een instabiele of te zware belading een rol speelt bij bestelauto-ongevallen die buiten de bebouwde kom plaatsvinden, met name bij ongevallen waarbij de bestuurder de macht over het stuur verliest [29] [30]. In een Nederlandse dieptestudie naar 60 ongevallen met bestelauto’s bleken slechts twee van de bestudeerde voertuigen te zwaar beladen te zijn. Deze belading speelde echter geen rol bij het ontstaan van de ongevallen met bestelauto’s binnen de bebouwde kom [31]. Binnen de bebouwde kom zijn de rijsnelheden lager, waardoor een instabiele of te zware belading mogelijk minder snel tot ongevallen leidt dan buiten de bebouwde kom.
Overige verkeersdeelnemers
Overige verkeersdeelnemers zijn zich vaak niet goed bewust van de eigenschappen van vrachtauto’s en bestelauto’s en hoe ze daar mee om moeten gaan. Dit betreft de grote dode hoeken rondom een vrachtauto en bijvoorbeeld de langere remweg van vrachtauto’s en bestelauto's, met name als ze zwaar beladen zijn. Van de 624 onderzochte ongevallen met vrachtauto’s in een Europese dieptestudie bleek de oorzaak in 64% van de gevallen (deels) te wijten aan het gedrag van overige verkeersdeelnemers, zoals een te hoge snelheid, het niet opvolgen van voorrangsregels, het aanhouden van een te korte volgafstand, of afleiding [14].
