Voorstel voor een methode van risico-inventarisatie voor lichte elektrische voertuigen

Naar aanleiding van het tragische ongeval met de Stint op 20 september 2018 is de destijds bestaande Beleidsregel aanwijzing bijzondere bromfietsen, waaronder de Stint in 2011 is toegelaten, op 26 april 2019 aangescherpt. Op basis van de adviezen die op 16 oktober 2019 zijn gedaan in het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid Veilig toelaten op de weg – Lessen naar aanleiding van een ongeval met een Stint, is vervolgens door de minister van Infrastructuur en Waterstaat besloten een nieuw nationaal toelatingskader voor lichte elektrische voertuigen (LEV’s) op te stellen. Dit kader is bedoeld voor alle LEV’s die geen EU-typegoedkeuring hebben, dus ook voor voertuigen die op dit moment al op de openbare weg zijn toegestaan, zoals elektrische bakfietsen. Naast een technische keuring van de voertuigen die onder dit kader zullen vallen en het uitvoeren van rijtesten met die voertuigen, dient er een risico-inventarisatie te worden uitgevoerd op het niveau van de interactie tussen voertuig, bestuurder en verkeersomgeving.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) heeft SWOV gevraagd een voorstel te doen voor een methode waarmee een risico-inventarisatie kan worden uitgevoerd. De risico-inventarisatie kan deel uitmaken van zowel de procedure voor de huidige Beleidsregel aanwijzing bijzondere bromfietsen als het nieuwe toelatingskader voor LEV’s. Verder heeft het ministerie SWOV gevraagd globaal advies te geven voor monitoring van de risico’s nadat een licht elektrisch voertuig op de weg is toegelaten.

Doel van risico-inventarisatie

Een risico-inventarisatie heeft als doel om de risico’s te benoemen die kunnen ontstaan in de interactie tussen voertuig, bestuurder en de verkeersomgeving. Daarbij gaat het om het risico op letsel voor verkeersdeelnemers: zowel voor de bestuurder en de eventuele passagiers van het voertuig als voor andere weggebruikers. De uitkomsten van de risico-inventarisatie kunnen meegewogen worden bij de beslissing door het bevoegd gezag om een LEV al dan niet (tijdelijk) toe te laten tot de openbare weg. Daarbij gaat het zoals gezegd niet alleen om nieuwe LEV’s, maar ook om LEV’s die zich al op de weg bevinden.

Aanpak voor de risico-inventarisatie

Inherent aan nieuw toe te laten, innovatieve voertuigen is dat er geen of zeer weinig objectieve gegevens beschikbaar zijn over het gebruik van deze voertuigen en over de gevolgen voor de verkeersveiligheid. Hetzelfde geldt voor LEV’s die zich al op de weg bevinden, zoals de elektrische bakfiets. Daarom is een expert-inschatting de meest geschikte methode om eventuele risico’s te inventariseren.

De expert-inschatting houdt in dat experts op het terrein van interactie tussen voertuigen, bestuurders en de verkeersomgeving, de risico’s inventariseren die kunnen leiden tot letsel en elk risico systematisch kwalitatief ‘scoren’ op de kans dat dit zich voordoet en de ernst van de gevolgen. Deze methode is gebaseerd op de aanpak die SWOV hanteert bij het inventariseren van risico’s op het niveau van mens-voertuiginteractie bij proeven met zelfrijdende voertuigen op de openbare weg. Dit voorstel voor een methode van risico-inventarisatie is gebaseerd op bestaande kennis, kennis die is voortgekomen uit een pilot-onderzoek, overleggen met de RDW en raadpleging van externe experts.

Belangrijkste uitgangspunt: huidige infrastructuur

Bij de risico-inventarisatie wordt uitgegaan van de huidige infrastructuur in Nederland, waarbij de plek voor de fiets ook als aangewezen plek op de weg voor LEV’s wordt beschouwd. Uitgangspunt is tevens dat fietsers – en dus ook de LEV’s – de weg niet delen met gemotoriseerd verkeer dat harder rijdt dan 30 km/uur.

De methode voor risico-inventarisatie volgens dit voorstel leidt tot een overzicht van geïdentificeerde risico’s – daar waar experts dit mogelijk en zinvol achten ook ten opzichte van een 'referentievoertuig’ – indien het betreffende voertuig wordt toegelaten tot de Nederlandse openbare weg.[1]

Inhoudelijke principes voor inventarisatie van de risico’s van een LEV

Voorgesteld wordt uit te gaan van de principes van een Duurzaam Veilig Wegverkeer om te inventariseren welke risico’s (nieuw toegelaten en nieuw toe te laten) LEV’s met zich meebrengen voor bestuurders, eventuele passagiers en andere weggebruikers. Het voorstel is om de eigenschappen van een LEV te toetsen aan twee van de ‘ontwerpprincipes’ van Duurzaam Veilig: psychologica (passendheid van competenties van verkeersdeelnemers) en (bio)mechanica (passendheid van snelheid, massa en afmetingen, en bescherming van verkeersdeelnemers tegen letsel). In dat licht dienen de risico’s op de volgende punten te worden geïnventariseerd.

Voertuig:

• Ergonomie van voertuigontwerp: tot welke eventuele risico’s leidt het ontwerp van het voertuig, gegeven de wijze waarop de bestuurder het voertuig dient te gebruiken?
• Waarneembaarheid: tot welke eventuele risico’s leidt de zichtbaarheid van het voertuig voor andere verkeersdeelnemers?
• Oneigenlijk gebruik: tot welke eventuele risico op oneigenlijk gebruik van het voertuig leiden bepaalde eigenschappen van het voertuig?

Bestuurder:

• Ervaring en bekwaamheid:
  - Tot welke eventuele risico’s leidt het besturen van het voertuig (remmen, gas geven, sturen) zonder voorafgaande training?
  - Tot welke mogelijke risico’s voor het veilig uitvoeren van de rijtaak leidt een eventueel gebrek aan relevante ervaring van beoogde bestuurder met een vergelijkbaar voertuig?
  - Indien het voertuig (ook) voor een specifieke gebruikersgroep is bedoeld: tot welke mogelijke risico’s leidt het eventuele gebrek aan aansluiting van het ontwerp van het voertuig op mogelijke fysieke beperkingen van deze gebruikersgroep?

Interactie met andere weggebruikers:

• Herkenbaarheid en voorspelbaarheid: tot welke mogelijke risico’s leidt een eventuele mismatch tussen de bewegingen van het voertuig (bijvoorbeeld de manier waarop het voertuig door een bocht gaat of de vetergang van een voertuig) en wat andere weggebruikers verwachten van het voertuig?
• Afleiding: tot welke mogelijke risico’s leiden eventuele opvallende en afleidende kenmerken van het voertuig ?

(Bio)mechanica:

• Plaats op de weg: tot welke eventuele risico’s leidt de voorziene plaats op de weg, gezien de eigenschappen (afmetingen, massa, de voorziene constructiesnelheid en bescherming bestuurder & passagiers) van het voertuig en het overige verkeer ter plekke?
• Botsbescherming: tot welke mogelijke risico’s voor de letselernst leidt de voorziene constructiesnelheid en een eventueel gebrek aan bescherming van bestuurders en passagiers bij een aanrijding met ander (gemotoriseerd, kwetsbaar) verkeer?
• Botsveiligheid: tot welke eventuele risico’s op letsel bij andere verkeersdeelnemers leiden het ontwerp, gewicht en voorziene constructiesnelheid van het voertuig bij een aanrijding?

Deze principes en bijbehorende voorbeelden zijn opgenomen in een risicotabel, die experts als leidraad dienen te gebruiken bij het inventariseren en scoren van risico’s.

Processtappen risico-inventarisatie

De voorgestelde methode voor de gehele risico-inventarisatie bestaat van begin tot eind uit de volgende stappen:

1. Selectie van experts
2. Voorbereiding:
   - Kennisnemen van voertuigdocumentatie zoals aangeleverd door de fabrikant.
   - Kennisnemen van de technische testresultaten en resultaten van de rijtesten, zoals gerapporteerd door de RDW.
   - Bekijken en ervaren van het voertuig.
3. Risico-inventarisatie:
   - Individuele inventarisatie door de experts van risico’s die betrekking hebben op het rijden met het voertuig op de openbare weg.
   - Een gezamenlijke bespreking van de geïnventariseerde risico’s.
4. Individuele scoring van de kans en ernst van elk benoemd risico: iedere expert kent aan de geïdentificeerde risico’s een score toe aan de kans dat een gebeurtenis zich voordoet en aan de ernst van het letsel als gevolg daarvan. Waar experts dit mogelijk en zinvol achten, worden de risico’s ook ingeschat ten opzichte van een nader vast te stellen ‘referentievoertuig’.
5. Rapportage bestaande uit een beschrijving van het voertuig, de methode en de door de experts geïnventariseerde risico’s en de bijbehorende scores (kans op voorkomen, ernst van letsel).

Monitoring van effecten

De daadwerkelijke effecten van een LEV op de verkeersveiligheid kunnen pas worden vastgesteld ná introductie van het voertuig op de openbare weg. De opzet en inhoud van een monitoring-programma daarvoor is geen onderdeel van dit voorstel voor risico-inventarisatie. Een eerste aanzet daartoe staat echter wel beschreven in dit rapport.

Voor inzicht in eventuele verkeersveiligheidsrisico’s is het volgende van belang:

• Snelle detectie van veiligheidsrisico’s;
• Gedetailleerd inzicht in factoren van voertuig, gedrag en infrastructuur die aan die veiligheidsrisico’s bijdragen;
• De mate waarin LEV’s worden gebruikt, ‘ten koste’ van welke andere vervoerswijzen dit gaat (‘modal shift’) en een mogelijk risico-effect daarvan.

Bij de monitoring van de veiligheidsrisico’s van LEV’s kunnen de volgende methoden worden ingezet:

1. Gebruikerspanel: periodiek interviewen van gebruikers over feitelijk gebruik en ervaren veiligheidsproblemen met het voertuig;
2. Regelmatig (wekelijks/maandelijks) peilen onder deelnemers of en hoe vaak zij betrokken zijn bij gevaarlijke gebeurtenissen, aanrijdingen, valpartijen etc.;
3. Het uitrusten van de voertuigen van gebruikers met een ‘dashcam’, op basis waarvan onderzoek kan worden gedaan naar vastgelegde bijna-ongevallen;
4. in het geval van betrokkenheid bij een incident: uitvoering van een vervolginterview en/of diepteonderzoek.