Bij een fietsongeval kan een helm hoofd- en hersenletsel in belangrijke mate voorkomen. Fietsers met helm hebben bij een botsing of val ongeveer 60% minder kans op ernstig en ongeveer 70% minder kans op dodelijk hoofd-/hersenletsel dan fietsers zonder helm. Toch kent Nederland geen helmplicht voor fietsers. Onderzoek laat zien dat hier in Nederland vooralsnog geen draagvlak voor is. Wel blijkt er draagvlak voor het actief stimuleren van het helmgebruik, voor iedereen of vooral voor kinderen, ouderen en elektrische fietsers.
Er zijn verschillende andere landen waar ook geen wettelijke verplichting is voor het dragen van een fietshelm of waar die verplichting alleen voor kinderen geldt. Toch is in al die landen het helmgebruik vele malen groter dan in Nederland. Als we ons bijvoorbeeld vergelijken met Denemarken, een land dat qua cultuur en qua soort fietsgebruik relatief dicht bij Nederland ligt en ook geen helmplicht heeft, dan zien we een groot verschil: 57% van de Deense fietsers zegt altijd of bijna altijd een helm te gebruiken, in Nederland is dat 12%. Het moet dus mogelijk zijn ook zonder wettelijke verplichting het gebruik van de fietshelm te vergroten.
In dit rapport bespreken we het helmgebruik in Nederland en andere landen, kijken we naar de argumenten van fietsers voor en tegen het gebruik van een (verplichte) fietshelm, en bespreken we de mogelijkheden om het helmgebruik op vrijwillige basis te stimuleren.
Het lijkt erop dat het zaak is om een kantelpunt te bereiken, waarbij een groot deel van de fietsers een helm draagt en dus het níet dragen de uitzondering is in plaats van het wél dragen, zoals nu het geval is. Het is aannemelijk dat dit ook het mechanisme is geweest bij de sterke toename van de helmdracht onder sportfietsers en onder skiërs en snowboarders. Het zal niet eenvoudig zijn om dit kantelpunt te bereiken en het zal ook een lange adem vergen. De in dit rapport besproken ervaringen met eerdere stimuleringsactiviteiten in Nederland en andere landen, met name Denemarken, leiden echter tot een aantal concrete aanbevelingen over de aanpak:
- Begin bij basisscholieren, maar geef de ouders daarbij een essentiële taak als rolmodel en spreek hen aan op hun verantwoordelijkheid voor de veiligheid en gezondheid van hun kind.
- Richt je ook op oudere fietsers en betrek hierbij de gezondheidszorg (huisartsen, praktijkondersteuners, fysiotherapeuten).
- Zorg dat er goede en leuke fietshelmen beschikbaar zijn tegen een lage prijs en zorg dat die op een groot aantal gemakkelijk toegankelijke locaties te verkrijgen zijn.
- Ondersteun het beschikbaar stellen van helmen met gerichte informatie over het nut van helmen en de werking van helmen:
- Ontkracht bestaande mythen over de fietshelm, zoals dat deze alleen zou helpen bij hoge snelheden of als je in botsing komt met een auto, of dat deze niet nuttig zou zijn in de stad of als je in een bekende omgeving fietst.
- Bespreek de verwachte nadelen en draag waar mogelijk concrete oplossingen aan, bijvoorbeeld hoe je ervoor kunt zorgen om de helm niet te vergeten mee te nemen en waar je de helm kunt laten als je de fiets ergens hebt neergezet.
- Herhaal dergelijke informatiecampagnes zeer regelmatig:
- Bundel daarbij de krachten van scholen, gemeenten/provincies, sportclubs, en ook de gezondheidszorg.
- Probeer een positieve berichtgeving over deze acties in de media te bewerkstelligen.
- Laat één organisatie als aanjager fungeren en de regie voeren om al dit soort acties en campagnes te coördineren, onderling op elkaar af te stemmen, en te zorgen voor blijvend enthousiasme.
Verder zou in meer algemene zin nagedacht kunnen worden over de inzet van enkele, voor de beoogde doelgroep(en) bekende en bewonderde Nederlanders als ambassadeur voor de fietshelm, bijvoorbeeld door ze steeds fietsend met helm af te beelden. Ook in bredere zin zou er meer van rolmodellen gebruikgemaakt kunnen worden, bijvoorbeeld door in Nederlandse films en televisieseries fietsers altijd met een helm op te laten rijden.
Bicycle helmets and ways to encourage voluntary use; An inventory of experiences in the Netherlands and elsewhere
In the event of a cyclist crash, a helmet can significantly prevent head and brain injuries. In case of a fall or crash, cyclists with helmets are about 60% less likely to sustain serious and about 70% less likely to sustain fatal head/brain injuries than cyclists without helmets. Yet helmets are not mandatory for cyclists in the Netherlands. Research shows that, as yet, there is no support for bicycle helmets in the Netherlands. However, there is support for actively encouraging helmet use, for everyone or especially for children, older cyclists and pedelec users.
There are several other countries where bicycle helmets are not mandatory either or only mandatory for children. Yet in all those countries, helmets are used much more often than in the Netherlands. For example, compared to Denmark, a country that is relatively similar to the Netherlands in terms of culture and the way in which bicycles are used, and a country where bicycle helmets are not mandatory either, we see a marked difference in helmet use: 57% of Danish cyclists say they always or almost always use a helmet, compared to 12% in the Netherlands. It should therefore be possible to increase bicycle helmet use even without a legal obligation.
In this report we discuss helmet use in the Netherlands and other countries, look at cyclists’ arguments for and against the use of (mandatory) bicycle helmets, and discuss the possibilities of stimulating helmet use on a voluntary basis.
It seems to be important to reach a tipping point, where a large proportion of cyclists wear helmets and thus not wearing a helmet is the exception rather than wearing one, as is currently the case. It is plausible that this has also been the mechanism in the sharp increase in helmet use among sports cyclists and among skiers and snowboarders. Reaching this tipping point will not be easy and will also take a long time. However, as discussed in the present report, the experience gained in previous promotion activities in the Netherlands and other countries, especially Denmark, results in a number of concrete recommendations on the approach:
- Start with primary school pupils, but in doing so, make parents essential as role models and hold them accountable for their child's health and safety.
- Also target older cyclists and involve health care professionals (general practitioners, primary care assistants, physical therapists).
- Make sure suitable and attractive bicycle helmets are available at a low price, and make sure they are available at a large number of easily accessible locations.
- Support the provision of helmets with targeted information on the benefits of helmets and the way they work:
- Dispel existing myths about bicycle helmets, such as that they would only help at high speeds or if cyclists collide with cars, or that they would not be useful in cities or when cycling in familiar surroundings.
- Discuss the expected disadvantages and, where possible, suggest concrete solutions, such as how to make sure not to forget to take your helmet with you and where to leave it when you have parked your bicycle.
- Repeat such information campaigns very often:
- Join forces with schools, municipalities/provinces, sports clubs, and also health care.
- Try to achieve positive media coverage on all that is done.
- Let one organisation be the driving force and take charge of coordinating and aligning all actions and campaigns, and ensuring continued enthusiasm.
Furthermore, in a more general sense, consideration could be given to using a few Dutch celebrities who are admired by the intended target group(s) as bicycle helmet ambassadors, for example by always depicting them wearing a helmet while cycling. In a broader sense, more use could be made of role models, for instance by having cyclists always wear helmets in Dutch films and television series.
