Veilige snelheden en geloofwaardige snelheidslimieten zijn belangrijke indicatoren voor de verkeersveiligheid van een weg of wegvak. Om te kunnen beoordelen in hoeverre een weg of een wegvak hieraan voldoet, is een speciaal instrument ontwikkeld: VSGS. Het VSGS-instrument beoogt (1) vast te stellen wat een veilige rijsnelheid is gegeven de inrichting van de weg, (2) te bepalen in hoeverre deze afwijkt van de huidige snelheidslimiet en (3) te evalueren of de plaatselijke snelheidslimiet geloofwaardig is. Een belangrijk onderdeel hiervan is de GS-score, een optelsom van wegfactoren die elk als vertrager (-1), versneller (+1) of neutraal (0) aan de score bijdragen. De optelsom die leidt tot de GS-score, geeft een indicatie van de geloofwaardigheid van de geldende snelheidslimiet. Wanneer de GS-score +2 (of hoger) is, dan is er sprake van een versnellend effect en bij -2 (of lager) van een vertragend effect.
Bij een grotere positieve GS-score mag dus een grotere overschrijding van de limiet worden verwacht, en bij een grotere negatieve GS-score mag een grotere limietonderschrijding worden verwacht. Of dat in de praktijk ook daadwerkelijk gebeurt, is echter niet goed bekend. De GS-score is in meerdere studies weliswaar gebruikt als indicator van de mate waarin de huidige limieten geloofwaardig zijn (Aarts et al., 2010; Dijkstra, Louwerse & Aarts, 2010), maar de GS-score is nooit gevalideerd met empirische resultaten.
Het continu verbeteren van kennis en instrumenten is eigen aan wetenschappelijk onderzoek, zeker wanneer nieuwe databronnen en bijbehorende onderzoeksmethoden daartoe een mogelijkheid bieden. Om in beeld te krijgen in hoeverre de GS-score valide is, heeft SWOV daarom een verkennende studie uitgevoerd naar de GS-scores op een aantal 50km/uur-wegen in Amsterdam. De vier onderzoeksvragen daarbij zijn:
- Is de GS-score een goede voorspeller voor limietoverschrijdingen en -onderschrijdingen op 50km/uur-wegen?
- Is de GS-score een goede voorspeller voor snelheid op 50km/uur-wegen?
- Zijn het aantal versnellers en vertragers goede voorspellers voor snelheid op 50km/uur-wegen?
- Zijn de onderliggende GS-factoren (wegkenmerken op basis waarvan het aantal versnellers en vertragers wordt bepaald) goede voorspellers voor snelheid op 50km/uur-wegen?
Om de onderzoeksvragen te beantwoorden, is gebruikgemaakt van twee eerder verkregen databronnen. De eerste is een eerder onderzoek van SWOV (Wijlhuizen et al., 2017), waarin de wegkenmerken van alle 50km/uur-gebiedsontsluitingswegen in Amsterdam zijn geïnventariseerd en waarvan vervolgens de GS-score is berekend. Deze informatie is gekoppeld aan de database van het Europese project UDRIVE, waarin het natuurlijke rijgedrag van een groot aantal proefpersonen in Europa is bestudeerd. Voor deze studie zijn deze naturalistic driving-gegevens gebruikt van 33 bestuurders die tussen 2015 en 2017 gedurende een periode van zes maanden hebben rondgereden in onder andere Amsterdam. Door de GS-scores van wegvakken in Amsterdam te koppelen aan daadwerkelijk gereden snelheden op dezelfde locaties en hierbij te corrigeren voor unieke wegvakken, ritten en bestuurders, is het mogelijk om de validiteit van GS-scores op 50km/uur-wegen te onderzoeken. Hierbij dient men zich te realiseren dat er is gekeken naar een klein gebied binnen de bebouwde kom van Amsterdam en bovendien naar het snelheidsgedrag van een kleine groep automobilisten. Dit betekent dat de resultaten waarschijnlijk beperkt representatief zijn voor andere wegen binnen de bebouwde kom in Nederland.
Enerzijds bevestigen de uitkomsten van een aantal afzonderlijke GS-factoren dat zij de gereden snelheid significant voorspellen. De GS-factoren ‘Rechtstanden’, ‘Kruisingendichtheid’ en ‘Wegbeeld’ voorspellen als versneller een significante snelheidstoename van respectievelijk 6,12 km/uur, 4,84 km/uur en 2,19 km/uur. De factor ‘Rijrichtingscheiding’ blijkt als vertrager een significante snelheidsafname te voorspellen met 1,07 km/uur.
Anderzijds geldt dat de GS-factoren ‘Rechtstanden’, ‘Kruisingendichtheid’ en ‘Wegbeeld’ als vertrager en ‘Rijrichtingscheiding’ als versneller volgens de uitkomsten van dit onderzoek géén significant effect op snelheid hadden. Ook bij de overige afzonderlijke GS-factoren (‘Geslotenverklaring’, ‘Wegbreedte’, Rijstrookbreedte’ en ‘Aantal rijstroken’) zijn geen significante effecten op snelheid gevonden. Het is aannemelijk dat mede daardoor het aantal versnellers en vertragers geen significante toename en afname van de snelheid voorspellen. Evenzo is het aannemelijk dat het ontbreken van significante snelheidseffecten van diverse afzonderlijke GS-factoren heeft geleid tot het ontbreken van significante effecten voor de GS-score als voorspeller van limietoverschrijdingen, limietonderschrijdingen en rijsnelheid in het algemeen.
Een belangrijke kanttekening is dat zowel de GS-score, het aantal versnellers en vertragers, als de afzonderlijke GS-factoren niet meer dan 1% van de variantie in snelheid konden verklaren. De correctie die in iedere analyse is uitgevoerd voor wegvakken, ritten en bestuurders, bleek op zichzelf 15%-20% van de variantie in snelheid te verklaren. Dit betekent dat het grootste deel van de variantie in snelheid te verklaren moet zijn vanuit nog weer andere factoren en/of door andere drempelwaarden te kiezen waarmee de huidige GS-factoren als versneller of vertrager worden aangemerkt.
Bovengenoemde uitkomsten en kanttekening leiden tot het voornemen om mogelijk vervolgonderzoek uit te voeren naar de selectie van factoren die limietoverschrijdingen en ‑onderschrijdingen voorspellen en de drempelwaarden die gehanteerd zouden moeten worden om te mogen spreken van een versneller of een vertrager. Dergelijk onderzoek kan zich als verdiepingsslag richten op het reeds onderzochte gebied en als verbredingsslag op andere (stedelijke) gebieden, zodat geëvalueerd kan worden of de uitkomsten van deze verkennende studie gegeneraliseerd mogen worden naar andere stedelijke gebieden. De belangrijkste conclusie is dat bij de 50km/uur-gebiedsontsluitingswegen in Amsterdam vooralsnog voorzichtigheid is geboden bij de interpretatie van de GS-score als indicator van de veiligheid.
