Een belangrijk principe van Duurzaam Veilig is de herkenbaarheid van wegen, en de voorspelbaarheid van het wegverloop en het gedrag van weggebruikers. Weggebruikers moeten weten welk rijgedrag er van hen verwacht wordt en wat ze van anderen kunnen verwachten. Het gewenste rijgedrag en de juiste verwachtingen kunnen alleen opgeroepen worden als de wegomgeving daar goed op is afgestemd en herkenbaar is vormgegeven. In het afgelopen onderzoeksprogramma van de SWOV (2003-2006), heeft het onderzoek naar een herkenbare vormgeving zich vooral gericht op wegvakken. Het onderzoeksprogramma (2007-2010) legt de nadruk meer op kruispunten omdat hier relatief veel ongevallen gebeuren. Op kruispunten is de rijtaak vaak ook relatief complex: verkeerssoorten die op de wegvakken veelal gescheiden zijn komen op kruispunten, al dan niet tijdelijk, weer samen. Op kruispunten zullen weggebruikers dus even tijd nodig hebben om hun verwachtingen ten aanzien van andere weggebruikers aan te passen, maar ook ten aanzien van het nieuwe wegvak dat ze na het kruispunt oprijden. Een belangrijk kenmerk van kruispunten is dat het bij uitstek locaties zijn waar overgangen plaatsvinden. Een belangrijk type overgang is die tussen verschillende wegcategorieën. In Door met Duurzaam Veilig is onderzoek naar de herkenbaarheid van met name deze situatie op kruispunten als interessant aangemerkt. Maar op kruispunten doen zich, op gedetailleerder niveau, ook nog andere typen overgangen voor die mogelijk relevant zijn voor de verkeersveiligheid: overgangen die voor weggebruikers een gedragsverandering inhouden (bijvoorbeeld een overgang tussen een GOW80 en een GOW50), overgangen in functionaliteit (van stromen naar uitwisselen en weer naar stromen) maar ook overgangen in het wegbeeld die geen betekenis voor de weggebruiker hoeven te hebben. In deze literatuurstudie is gekeken naar wat er bekend is over de vormgeving van overgangen op kruispunten, en over de vormgeving in relatie tot de herkenbaarheid van overgangen. In ontwerprichtlijnen blijkt nog weinig aandacht te bestaan voor een goede vormgeving van overgangen. Zo is voor wegen buiten de bebouwde kom in het Handboek wegontwerp slechts een beperkt aantal richtlijnen te vinden voor de overgangen tussen verschillende wegcategorieën, waarbij men hier en daar ook ingaat op snelheidsverschillen en de daarbij gewenste overgangsvorm. Als duidelijke voorbeelden van het herkenbaar maken van overgangen worden alleen poortconstructies genoemd. Er is weinig onderzoeksliteratuur te vinden over herkenbaarheid van overgangen van wegcategorieën. Uit de paar relevante onderzoeken die zijn gevonden komt vooral naar voren dat de herkenbaarheid van overgangen in wegcategorieën gewaarborgd zou zijn door de wegcategorieën zelf goed herkenbaar te maken. Fundamenteel psychologisch onderzoek laat echter zien dat veranderingen in de visuele wereld (en dus in het wegbeeld) over het hoofd gezien kunnen worden. Dit fenomeen wordt ook wel 'change blindness' genoemd. Onderzoek op dit gebied zou er juist op wijzen dat het belangrijk is om de verandering tussen de twee wegcategorieën voldoende opvallend vorm te geven om gezien te worden. Onderzoek is nodig om duidelijk te maken wat 'opvallend genoeg' is. Uiteindelijk is het echter ook van belang dat waarneming van de verandering (overgang) leidt tot een verandering in verwachtingspatroon en gedrag van de weggebruiker. Een opvallende overgang alleen hoeft dus niet voldoende te zijn om de gewenste veranderingen in gedrag en verwachtingen op te roepen. Aanbevelingen voor empirisch vervolgonderzoek kunnen zijn om te kijken hoe overgangen voldoende herkenbaar kunnen worden vormgegeven, enerzijds door nader onderzoek naar een betere herkenbare vormgeving van wegvakken zelf, en anderzijds door overgangen expliciet aan te duiden.
Recognizability of category transitions in infrastructural design; Literature study of the guidelines and knowledge concerning category transitions, particularly those on intersections The recognizability of roads, the predictability of their course and road user behaviour is an important Sustainable Safety principle. Road users need to know which driving behaviour they are expected to show and what they can expect of other road users. The required driving behaviour and the correct expectations can only be elicited when the road environment is in accordance and has a recognizable layout. In SWOV's 2003-2006 Research Programme, the study of recognizable design was mainly aimed at road sections. The 2007-2010 Research Programme has a stronger focus on intersections, because this is where relatively many crashes occur. In addition, the driving task is relatively complex on intersections: modes of transport that are often separated on road sections meet again at intersections, either temporarily or not. At intersections, road users therefore will require some time to adjust their expectations about other road users, but also about the new road section they will enter after having crossed the intersection. An important intersection characteristic is that they pre-eminently are locations where transitions are situated. An important type of transition is that between different road categories. In the advanced version of Sustainable Safety, study of the recognizability of this specific situation at intersections is qualified as interesting. At a more detailed level, however, intersections have other types of transitions that are possibly relevant for road safety: transitions that ask the road users for a behavioural change (e.g. a transition between an 80 km/h and a 50 km/h distributor road), transitions between functionalities (from flowing to exchanging of traffic and back to flowing), but also transitions in the road image that need not have any meaning for the road user. This literature study has looked at what is known about the design of transitions at intersections, and about the design in relation with the recognizability of transitions. In guidelines for road design there still is little attention for well-designed transitions. The Dutch Handbook for road design, for example, only has a limited number of guidelines for transitions between road categories on rural roads. In some places these guidelines pay attention to speed differences and the most desirable transition type. Only gate constructions are mentioned as an instrument to make transitions recognizable. Little research literature was found about the recognizability of transitions between road types. The few relevant studies that were found mainly say that the recognizability of transitions could be safeguarded by making the road categories themselves distinctly recognizable. However, fundamental psychological research shows that changes in the visual world, and therefore in the road image, can be overlooked. This phenomenon is also called 'change blindness'. Study of this topic indeed points out that it is important to make the transition between two road categories sufficiently salient in order be noticed. Research is necessary to fill in the notion 'sufficiently salient'. Ultimately, however, it is important that noticing the change (transition) leads to adaptation of the road user's expectations and behaviour. A conspicuous transition in itself is not necessarily sufficient to evoke the required changes in expectations and behaviour. Empirical follow-up studies could be recommended to investigate how transitions can be made sufficiently recognizable, on the one hand by further study of a better recognizable design of road sections themselves, on the other hand by explicitly indicating a transition.
