De informatie die een bestuurder gebruikt, is voor het overgrote deel visueel van aard. Om deze reden is het nuttig na te gaan hoe dit type van informatie precies verwerkt wordt en vooral welke factoren hierop een invloed kunnen uitoefenen. In een (vereenvoudigd) model van de bestuurder, die als informatieverwerkend systeem handelingen stelt (output) op basis van de verkeerssituatie (input) en de eigen toestand, zijn de volgende functionele onderdelen van belang: het sensorisch geheugen, het lange en kortetermijngeheugen en de aandachtsbronnen. In dit rapport worden twee belangrijke aspecten van dit systeem benadrukt. Een eerste aspect is het constructief karakter van de waarneming: zien is geen passieve registratie, maar een actief opbouwen van informatie die verloren is gegaan door de manier waarop informatie van de buitenwereld het systeem binnenkomt (projectie op het twee-dimensionale netvlies). Meer bepaald wordt in het sensorisch geheugen op basis van de verarmde retinale representatie (RR) door een aantal intermediaire processen een rijkere hogere visuele representatie (HVR) geconstrueerd. Het tweede aspect betreft het feit dat slechts een deel van de binnenkomende informatie ook daadwerkelijk gebruikt wordt. Het kortetermijngeheugen, waar zich de informatie bevindt waar we ons op dat moment van bewust zijn en waar we onze beslissingen op baseren, is namelijk beperkt in capaciteit en enkel de elementen waar aandacht aan geschonken wordt, kunnen in het kortetermijngeheugen terechtkomen. Beide aspecten maken de bestuurder als informatieverwerker kwetsbaar: in de constructie van een hogere visuele representatie kunnen fouten optreden en belangrijke, relevante informatie wordt mogelijk niet geselecteerd. Het huidige rapport geeft een overzicht van factoren die de RR, de intermediaire processen en de HVR, en de selectie- en aandachtsprocessen, kunnen beïnvloeden en er zo voor zorgen dat de bestuurder niet over de optimale informatie beschikt om zijn of haar handelen op te steunen. Een eerste factor zijn visuele en neurologische aandoeningen die de verschillende onderdelen van het systeem kunnen beschadigen. In het belang van de verkeersveiligheid zijn dan ook minimale kwaliteitsnormen nodig inzake het visuele functioneren van bestuurders. Hiermee gerelateerd komt ook de factor leeftijd aan bod, aangezien zowel normale verouderingsprocessen en een verhoging van de prevalentie van bepaalde aandoeningen het visueel functioneren van oudere bestuurders kan ondermijnen. Een derde factor is de rijervaring van de bestuurder. Naast motorische componenten, blijken bij beginnende bestuurders ook op perceptueel vlak een aantal vaardigheden nog niet volledig ontwikkeld. De verwachtingen van de bestuurder vormen een vierde factor. Wat een bestuurder verwacht te zien, en waar hij of zij dit verwacht te zien, blijkt namelijk de uiteindelijke perceptuele interpretatie te kunnen beïnvloeden. Ook de inname van psychoactieve stoffen zoals alcohol, drugs of geneesmiddelen, kan de verschillende functionele onderdelen van het perceptueel systeem aantasten. Dit is ook het geval wanneer de bestuurder zich in een vermoeide of slaperige toestand bevindt. De informatie die bestuurder bereikt is bovendien dynamisch van aard, want afhankelijk van de handelingen van de bestuurder zelf. Op deze manier vormt het rijgedrag een element dat relevant wordt voor de perceptuele processen. Een bestuurder concentreert zich bovendien niet enkel op de rijtaak, maar voert simultaan ook allerlei andere taken uit. In de wagen kunnen zich inderdaad verschillende soorten bronnen van afleiding (distractors) bevinden, die de waarnemings- en aandachtsprocessen kunnen aantasten. Ook de meteorologische omstandigheden en allerlei aspecten van de infrastructuur en de omgeving het visueel functioneren van de bestuurder beïnvloeden. Tenslotte worden enkele punten aangehaald die specifiek van belang zijn wanneer de verkeersdeelnemer in kwestie geen volwassen autobestuurder betreft. (Author/publisher) English abstract: The visual perception and attentional processes of road users : an overview of relevant factors. As the information a driver uses, is primarily visual, it seems useful to take a closer look at how exactly this type of information is processed and which factors influence the processing. A (simplified) model of the driver as an information processing system, which performs certain actions (output) based on the traffic situation (input) and the current state of the system, contains the following functional components: a sensory memory, a long and short term memory, and attentional resources. In this report, we emphasize two important properties of the system. The first concerns the constructive nature of perception: seeing is not a matter of passive registration, but an active construction of the information concerning the outside world that was lost while entering the system (i.e. due to the projection on a two-dimensional retina). More precisely, based on the impoverished retinal representation (RR), a more elaborate higher visual representation (HVR) is built in the later stages of the sensory memory through several intermediary processes. A second property of the information processing system is that of all information entering the system, only a specific selection is taken into account. The short term memory, containing those pieces of information we are consciously aware of and on which we base our decisions, is of limited capacity and only those items which the observer attends to can enter the short term memory. Both properties make drivers vulnerable in their role of information processors: errors can arise in the construction of a higher visual representation and important and relevant information might not be selected. The current report provides an overview of factors that can affect the RR, the HVR and the intermediate processes, and the attention and selection processes, and, as such, prohibit the driver of basing his or her decisions on optimal information. A first factor are visual and neurological impairments that have a negative impact on the different functional components of the system. In the interest of traffic safety, minimal standards for the visual functions of drivers are, therefore, required. A related factor is the age of the driver, since impairments due to the normal ageing process and the higher prevalence of eye diseases can also threaten the quality of the visual performance of drivers. A third relevant factor is the amount of experience the driver possesses. In addition to the motor component of the driving task, novice drivers also need to develop the relevant perceptual skills. Expectations, that is, what the driver expects to see and where he or she expects to see it, affect the perceptual interpretation, and thus constitutes another relevant element. The intake of psychoactive substances such as alcohol, medicines and drugs can affect the different functional components of the perceptual system as well. This is also the case when the driver is in a state of fatigue or sleepiness. The information that enters the information processing system is dynamic, because it depends in part on the actions of the system (i.e. the driver) itself. In this way, driving behaviour becomes relevant for perceptual processes. Moreover, a driver does not restrict his or her actions to the primary task of driving, but simultaneously engages in other, secundary tasks. Indeed, inside the vehicle, different sources of distraction, i.e. distractors, can be present, which can lead to impaired visual performance. Meteorological circumstances and a number of environmental and infrastructural properties can also affect the visual performance of the driver. Finally, some specific issues are addressed for some other types of road users besides adult car drivers. (Author/publisher)
Samenvatting