Sociaal-wetenschappelijk onderzoek houdt zich bezig met mens en maatschappij. Bij zo ongeveer elk wetenschappelijk onderzoek kunnen zich normatieve vragen voordoen. Die vragen hebben dan enerzijds vooral te maken met traditionele wetenschappelijke maatstaven: betrouwbaarheid van onderzoek, transparantie en controleerbaarheid, vermelding van bronnen, zorgvuldige weergave van resultaten, e.d. Anderzijds kunnen er vragen rijzen naar aanleiding van mogelijke toepassingen van wetenschappelijke bevindingen. Maar het onderwerp van sociaal-wetenschappelijk onderzoek impliceert dat het dichter op de huid van allerlei beleid zit dan in het algemeen geldt voor bijvoorbeeld natuurwetenschappelijk onderzoek. Onderzoek naar menselijk gedrag of menselijk beleid is vaak moeilijk los te koppelen van normatieve oordelen over dat gedrag en beleid. Zo de wetenschappers zelf die oordelen uit de weg gaan (wat zij niet altijd doen en wat ook niet altijd moet), dan is het toch wel de buitenwacht die vanuit een normatief perspectief consequenties aan het onderzoek verbindt: deze mensen kunnen er dus niets aan doen dat zij zich misdragen, uit dit onderzoek volgt dat het beleid niet deugt. Het lijkt vooral de praktische relevantie van empirisch wetenschappelijk onderzoek te zijn die problemen oproept. De (soms ook betalende) buitenwacht kan de neiging hebben zich met het onderzoek zelf of met de resultaten te bemoeien. Wanneer de uitkomst van onderzoek opdrachtgevers of andere betrokkenen onwelgevallig is, zie je soms pogingen om het onderzoek de ijskast in te werken of op andere manier onschadelijk te maken. Ook de toegang tot gegevens is hier soms lastiger dan bij ander onderzoek of is aan beperkende voorwaarden verbonden. Onderzoekers kunnen soms alleen toegang krijgen tot bepaalde dossiers onder voorwaarde van geheimhouding. Ook als die voorwaarde er niet is kan publiciteit schadelijke gevolgen hebben voor bepaalde personen, wat tot terughoudendheid aanleiding geeft. De hamvraag wordt aldus tot welke compromissen sociale wetenschappers nog bereid moeten zijn. En hoe organiseren ze met elkaar de bewaking van de grenzen van het toelaatbare? Dergelijke vragen kwamen aan de orde tijdens een symposium over ethiek van sociaal-wetenschappelijk onderzoek dat plaats vond op 22 juni 2006 in het gebouw van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Het symposium was georganiseerd door de Advies Commissie Wetenschap en Ethiek (ACWE) van de Akademie. De belangstelling voor het symposium maakte duidelijk dat het hier ging over vragen die daadwerkelijk van belang zijn voor onderzoekers. Deze bundel bevat de proceedings van het symposium. Het was onderverdeeld in vier thema’s: wetenschappelijke controverses, transparantie en controleerbaarheid, beleidsrelevantie en resultaten. Over elk van deze thema’s zijn twee lezingen gehouden. Deze lezingen worden hier steeds voorafgegaan door het betreffende onderdeel van de startnotitie en gevolgd door een korte weergave van de discussie. Het geheel wordt gevolgd door twee bijdragen van panelleden en een nabetrachting. (Author/publisher)
Samenvatting