Onderzoek helmplicht snorfietsers

Samenvatting (NL)

Achtergrond en aanleiding

De afgelopen tien jaar zijn er vele veranderingen opgetreden in het verkeer. Een van de in het oog springende veranderingen, met name in stedelijk gebied, is het sterk toegenomen aantal snorfietsers op het fietspad. Waren er in 2007 nog 300.000 snorfietsen in Nederland, in 2019 is dit aantal gestegen tot bijna 750.000. De snorfietsen hebben speciale voordelen voor de gebruikers (zoals gebruiksgemak en lagere kosten), maar brengen ook specifieke problemen met zich mee voor onder andere de doorstroming en de verkeersveiligheid. Op 22 januari 2019 is in de Tweede Kamer de motie Von Martels aangenomen, waarin de regering wordt verzocht “de Kamer spoedig een wetsvoorstel voor te leggen waarbij het dragen van een helm verplicht wordt voor snorfietsers.” De minister van Infrastructuur en Waterstaat heeft aangekondigd aandacht te willen schenken aan de mogelijke effecten van een helmplicht voor snorfietsers op verkeersveiligheid, doorstroming, et cetera.

Vraagstelling

De centrale vragen in het onderzoek zijn:

Wat zijn de mogelijke effecten van een helmplicht voor snorfietsers?
Wat zijn hiervan de meest relevante effecten voor de verkeersveiligheid, doorstroming, leefbaarheid, milieu en kosten?
Met welke waarschijnlijkheid treden deze effecten op?

Methodiek en verantwoording

m de onderzoeksvragen te beantwoorden is in het onderzoek een aantal stappen doorlopen: Bureauonderzoek: De beschikbare literatuur over snorfietsen, helmplicht en de effecten hiervan op verkeersveiligheid, doorstroming, leefbaarheid, milieu en kosten zijn bestudeerd. Hierover is afgestemd met experts van TNO, SWOV, RAI Vereniging, BOVAG, ANWB, Geef het Fietspad terug!, Scooterbelang, Fietsersbond, FEHAC en de gemeente Amsterdam.

Enquête onder de doelgroep snorfietsers in Nederland: Door onderzoeksbureau I&O Research is een enquête uitgevoerd onder de doelgroep snorfietsers in Nederland. Scenario’s van mogelijke effecten helmplicht snorfietsers: Op basis van de inzichten uit het bureauonderzoek en de enquête zijn enkele scenario’s opgesteld voor verkeersveiligheid, doorstroming, milieu en kosten. Expertsessie: Tijdens een expertsessie met experts van TNO, SWOV, RAI Vereniging, ANWB, Geef het Fietspad terug!, Scooterbelang, Fietsersbond, FEHAC en de gemeente Amsterdam zijn de resultaten van het bureauonderzoek, de enquête en de scenario’s gepresenteerd.

Relevante inzichten uit literatuurstudie

Afgelopen jaren is er een sterke stijging in het aantal snorfietsen tot bijna 750.000 in 2019.
In andere Europese landen waar de snorfiets voorkomt geldt een helmplicht.
De snorfiets is relatief gezien een populair vervoermiddel voor in de stad.
Tussen 59% en 73% van de snorfietsers in Amsterdam zegt dat ze bij een helmplicht kiest voor een ander vervoermiddel.
Helmplicht wordt gezien als een kansrijke maatregel, maar niet de enige (andere zijn bijvoorbeeld infrastructurele maatregelen).
Er zijn meer slachtoffers onder snorfietsers per gereden kilometer dan onder fietsers en automobilisten.
Educated guess (SWOV): het effect van een helmdraagplicht inclusief modal shift voor snorfietsers wordt geschat op circa 30% minder slachtoffers.
Een helmplicht heeft naar verwachting een positief effect op de verkeersveiligheid van snorfietsers.
Snorfietsers maken tussen de 4% en 9% uit van het totaal aantal fietspadgebruikers.
Doorstroming: Geen onderzoek bekend naar effect van helmplicht op doorstroming.
Milieu: Tweetakt snorfiets meest vervuilend.
Effect helmplicht bromfietsers: substantieel positief (circa 30% minder slachtoffers), maar langere tijd geleden.

Enquête onder snorfietsers

De belangrijkste conclusies van de enquête zijn:

De snorfiets wordt vaak gebruikt: iets meer dan de helft (51%) van snorfietsers geeft aan dat zij de snorfiets meer dan 3 dagen in de week gebruiken en meer dan een kwart (28%) gebruikt de snorfiets 5 dagen of meer.
De belangrijkste reden om voor de snorfiets te kiezen is dat er geen helm nodig is. Van de snorfietsers heeft 72% voor de snorfiets gekozen omdat geen helm nodig is.
Indien een helmplicht wordt ingevoerd blijft iets meer dan een derde (36,5%) snorfiets rijden en geeft bijna drie vijfde (59,5%) aan te kiezen voor een ander vervoermiddel. Een kleine groep van 4% geeft aan iets anders te doen.
Van de snorfietsers die bij een verplichte helm overstappen op een ander vervoermiddel, kiest 42% voor (elektrische) fiets en 38% voor auto.
De snorfietsers die een helm kopen, willen hier gemiddeld circa € 75,- aan uitgeven.
Van de snorfietsers geeft 82% aan dat zij hiermee (veel) moeite zouden hebben.
Meer dan drie kwart van de snorfietsers (77%) is van mening dat door een helmplicht (veel) veiligheidswinst is te behalen.

Effecten van helmplicht voor snorfietsers

Mogelijke effecten

In de mogelijke effecten die optreden bij de invoering van een helmplicht onderscheiden wij eerste, tweede en derde orde effecten. Eerste orde effecten zijn de effecten die direct zichtbaar zijn door een afname van (de ernst van) letsel bij snorfietsongevallen (verkeersveiligheid) en de effecten op het gebruik van de snorfiets en/of andere vervoermiddelen (modal shift). Bij de tweede orde effecten onderscheiden wij vier categorieën: verkeersveiligheid als gevolg van doorstroming (naast de eerste orde effecten), doorstroming, milieu en financieel. Een derde orde effect is leefbaarheid.

Waarschijnlijkheid van effecten

Verkeersveiligheid: Wij hebben gekeken naar het effect van een helmplicht op snorfietsslachtoffers, op de ernst van de ongevallen met snorfietsers en op de verkeersveiligheid als gevolg van de overstap op andere modaliteiten. Gezien de afname van het aantal snorfietsers en de verschuiving naar andere modaliteiten, kan gesteld worden dat de helmplicht voor snorfietsers een substantieel positief effect zal hebben op de verkeersveiligheid. De omvang van het effect zal afhangen van het aantal overstappers: het is groter als meer snorfietsers overstappen. Als 60% van de snorfietsers overstapt, is er bij de snorfietsers die overblijven een daling te verwachten van 16 naar 6 doden en van 1.838 naar 735 gewonden per jaar. Als 30% van de snorfietsers overstapt, is er een verwachte daling naar 11 doden en 1.268 gewonden per jaar. De groep die overstapt, stapt over op veiligere vervoerswijzen zoals de auto, fiets en OV. In totaal verwachten wij een substantiële daling in het aantal verkeersongevallen (doden en gewonden) onder snorfietsers, inclusief overstappers.
De cijfers voor het effect van helmplicht op de verkeersveiligheidsrisico’s van andere modaliteiten geven ook een reductie van het aantal doden en gewonden. Deze cijfers geven echter onvoldoende zekerheid om op verantwoorde wijze een hard getal af te kunnen geven voor het totale effect van een helmdraagplicht voor snorfietsers op de verkeersveiligheid.

Milieu: De uitstoot door snorfietsers neemt af want er rijden minder mensen op een snorfiets na invoering van de helmplicht. De groep die overstapt, stapt deels over op minder schone vervoerswijzen zoals de auto. De uitstoot van deze groep stijgt daardoor. In totaal verwachten wij een toename in de uitstoot van CO2 tussen de 20% (als 30% van de snorfietsers overstapt) en 70% (als 60% van de snorfietsers overstapt). Tevens een afname in de uitstoot van stikstof tussen de 18% (als 30% van de snorfietsers overstapt) en 35% (als 60% van de snorfietsers overstapt), omdat auto’s per reizigerskilometers minder uitstoot van NOx hebben.

Doorstroming: Van de 60% van de snorfietsers die overstapt, blijft een deel op het fietspad en zal een deel naar wegen en OV gaan. In totaal vindt er geen noemenswaardige verandering plaats in de doorstroming op fietspad en rijweg en in het OV.

Kosten: Bij invoering van de helmplicht moeten snorfietsers een helm kopen. Zij geven aan hier gemiddeld 75 euro aan uit te willen geven. Voorzichtige berekeningen laten zien dat de te verwachte kosten voor snorfietsers voor de aanschaf van een helm in totaal liggen tussen de € 39 mln. (als 30% van de snorfietsers overstapt) en € 22 mln. (als 60% van de snorfietsers overstapt). Voor snorfietsers die overstappen op andere vervoermiddelen is geen betrouwbare berekening te maken voor het effect op de kosten. Ook het financiële effect voor fabrikanten, producenten en leveranciers is lastig in te schatten.

Aanbevelingen

Meer onderzoek nodig naar de effecten van een helmplicht op verkeersveiligheid

Een belangrijke conclusie in dit onderzoek is dat er onvoldoende betrouwbare reductiecijfers
bekend zijn om op verantwoorde wijze een berekening te maken van de te verwachten effecten van een helmplicht voor snorfietsers. De recente invoering van de helmplicht in de gemeente Amsterdam biedt een interessante mogelijkheid om de effecten in de praktijk te onderzoeken.

Passende monitoring en evaluatie bij eventuele helmplicht voor snorfietsers

Onze aanbeveling is de invoering van een eventuele helmplicht goed te monitoren en te evalueren (ook gezien een te verwachten kleine groep van overtreders). Bij de invoering kan in de communicatie rekening worden gehouden met de constatering dat het merendeel van de snorfietsers veel moeite heeft met het dragen van een helm, maar een groot deel van de snorfietsers aangeeft dat een helm veiliger is.

Hoofdconclusie

Wij concluderen dat een helmplicht voor snorfietsers een substantieel positief effect zal hebben op de verkeersveiligheid van snorfietsers (inclusief overstappers). Wij verwachten een substantiële daling van het aantal verkeersongevallen (doden en gewonden). Dit effect is sterk afhankelijk van het deel snorfietsers dat als gevolg van een helmplicht overstapt op een ander vervoermiddel. De effecten van een helmplicht voor snorfietsers op doorstroming, worden ingeschat als niet noemenswaardig en op milieu als zowel positief (afname van NOx) als negatief (toename van CO2). Er is geen betrouwbare berekening te maken van de effecten op de kosten.