Kinderen hebben nog weinig ervaring met het zich bewegen in het verkeer. Ze kennen de verkeersregels nog niet en moeten nog leren hoe zij zich in het verkeer horen te gedragen. Daarnaast vergt een veilige deelname aan het verkeer een correcte waarneming van snelheden en afstanden, en specifieke motorische vaardigheden (bijvoorbeeld bij het oversteken van een weg: het aanpassen van de loopsnelheid aan de snelheid en de afstand van het kruisende verkeer). Kleine kinderen zijn nog volop bezig om de regels te leren en vaardigheden te ontwikkelen waarmee ze – op latere leeftijd – zelfstandig aan het verkeer kunnen deelnemen. Ook aan het eind van de basisschool is hun ervaring veelal nog beperkt [1]. We geven een overzicht van wat kinderen grofweg kunnen op een bepaalde leeftijd. Dit zijn richtlijnen, elk kind heeft een eigen tempo in het aanleren van vaardigheden. Ook verschillen in karakter, zoals impulsbeheersing, en sekse kunnen invloed hebben op verkeersgedrag [2].
Leeftijd 0-4 jaar
Heel jonge kinderen (tot 4 jaar) beschikken nog niet over de vereiste motorische, sensorische en cognitieve vaardigheden om zelfstandig aan het verkeer deel te nemen [3]. Het gedrag is onvoorspelbaar en tot ongeveer zijn 4e jaar kan een kind geen gevaar herkennen. Het kind zou daarom tot die leeftijd nog niet zelfstandig aan het verkeer mogen deelnemen [3].
Leeftijd 4-7 jaar
Tot ongeveer 7 jaar oud hebben kinderen een egocentrische kijk op de wereld [1]. Ze kunnen zichzelf moeilijk in een ander verplaatsen. Dat betekent dat als een kind een auto ziet, hij ervan uitgaat dat de auto/bestuurder hem ook wel ziet. Hij is niet in staat rekening te houden met gevaren die niet direct zichtbaar zijn (wanneer bijvoorbeeld het zicht op het overige verkeer wordt belemmerd door een geparkeerde auto) [4]. Op deze leeftijd zijn ook relatief simpele motorische handelingen zoals het op- en afstappen van een fiets nog lastig [5].
Verder bestaat oorzaak en gevolg niet voor kinderen tot ongeveer 7 jaar. Ze begrijpen niet dat hun acties gevolgen hebben [1]. Hierdoor kunnen ze bijvoorbeeld met hun bal op straat spelen en zich niet realiseren wat de gevolgen zijn van en voor tegemoetkomende auto’s. Ook zijn kinderen minder gevoelig voor visuele veranderingen van de grootte van objecten (op basis waarvan bewegingsrichting en snelheid van objecten kan worden ingeschat). Hierdoor kunnen ze minder goed zien dat een auto dichterbij komt. Met name bij snelheden hoger dan 30 km/uur kunnen kinderen tot zelfs een leeftijd van 11 jaar lastiger dan volwassenen waarnemen of een voertuig hen nadert [6]. Uit een andere studie blijkt dat kinderen van 5 á 6 jaar de relevante informatie in hun omgeving ook minder goed scannen dan volwassenen, waardoor ze mogelijk minder goed veilige oversteekbeslissingen kunnen maken [7].
Hoewel kinderen van deze leeftijd zich over het algemeen al wel vaak in complexe verkeerssituaties bevinden, bijvoorbeeld als zij naar school fietsen of lopen, is het belangrijk dat dit nog steeds onder begeleiding van volwassenen gebeurt.
Leeftijd 7-10 jaar
Vanaf ongeveer 7 jaar oud kunnen kinderen zichzelf beter in de rol van een ander plaatsen [1]. Kinderen gaan vanaf die leeftijd bijvoorbeeld niet alleen maar uit van de geldende verkeersregels. Zij kunnen dan al beter de intenties van bestuurders inschatten op basis van het gedrag van de bestuurder [8]. Abstracte concepten zoals tijd en snelheid zijn echter nog steeds moeilijk voor ze. Ook kinderen in deze leeftijdscategorie vinden het bijvoorbeeld lastig om in te schatten met welke snelheid een auto aan komt rijden. Complexe situaties zijn nog steeds erg lastig en vaak kunnen ze dergelijke situaties niet overzien. Ook complexere motorische handelingen, zoals het balanshouden op de fiets tijdens het uitsteken van een hand om richting aan te geven, zijn voor kinderen van deze leeftijd nog steeds lastig [5].
Leeftijd 10-14 jaar
Vanaf ongeveer 10 jaar kunnen kinderen abstracter denken. Ze kunnen risico’s beter herkennen en vermijden. Ook kunnen ze complexere verkeersregels inmiddels beter begrijpen. Desondanks blijkt uit onderzoek dat aan het eind van de lagere school kinderen op de fiets nog steeds moeite hebben met bepaalde complexe verkeerssituaties [9]. Daarbij vertonen kinderen in de pubertijd vaak risicovoller gedrag dan volwassenen. Dit lijkt niet te worden veroorzaakt, zoals vaak gedacht, door een slechtere risicoperceptie of overschatting van het hun eigen kunnen. Ze schatten zelfs hun eigen kwetsbaarheid vaak hoger in dan die van anderen en overschatten over het algemeen bekende risico’s (zoals het oplopen van HIV en longkanker). De voordelen die ze echter denken te ervaren van bepaald gedrag zorgen er, in combinatie met een matige impulscontrole, voor dat ze over het algemeen meer risico’s nemen dan andere leeftijdsgroepen [10].
