Over het algemeen zijn zware verkeersovertreders moeilijk te beïnvloeden met gangbare methoden zoals het opleggen van een boete. Het (tijdelijke) intrekken of ongeldig verklaren van het rijbewijs kan een effectieve maatregel zijn, vooral als het gecombineerd wordt met een andere maatregel zoals persoonlijke of groepsgewijze begeleiding en monitoring [48]. Het probleem bij deze maatregel is wel dat een deel van de bestuurders ook zonder geldig rijbewijs blijft rijden [49].
In het algemeen is een straf voor zware verkeersovertreders het meest effectief als deze bestaat uit een combinatie van samenhangende onderdelen (zoals een tijdelijke inbeslagname van het voertuig, een tijdelijke intrekking van het rijbewijs, of een geldboete), of de keuze voor een rehabilitatieprogramma in ruil voor een snellere teruggave van voertuig of rijbewijs, of een combinatie van het monitoren van alcoholgebruik en persoonlijke begeleiding [50] [51]. De straf moet dus enerzijds wel zwaar zijn, maar anderzijds ook motiveren om gedrag te verbeteren (in ruil voor strafvermindering).
Zware alcoholovertreders
Bij zware alcoholovertreders blijkt dat een alcoholslot de best bewezen preventieve werking heeft en veel beter werkt dan het intrekken of ongeldig verklaren van het rijbewijs [52].
Een meta-analyse uit 2011 [53] liet zien dat een alcoholslotprogramma het risico op recidive met 75% vermindert gedurende de periode dat de maatregel operationeel is. Resultaten van recentere studies zijn hiermee in overeenstemming [52]. Ook die laten een aanzienlijke verlaging van het risico op recidive zien, en ook alleen in de periode dat het alcoholslot aanwezig is. Uit Zweedse ervaringen bleek echter dat het wel degelijk mogelijk is met een alcoholslotprogramma blijvende veranderingen te realiseren, zowel in alcoholconsumptie als in rijgedrag, ook nadat het programma afgelopen en het alcoholslot verwijderd is [54] [55]. Dat de veranderingen blijvend zijn, heeft volgens de onderzoekers te maken met het integrale karakter van het programma: het pakt de oorzaak van het alcoholprobleem aan en niet alleen de symptomen. Een belangrijk onderdeel van deze integrale benadering is ook dat na de verwijdering van het alcoholslot, de frequente medische controles doorgaan [54]. In maart 2015 bepaalde de Raad van State dat het CBR geen alcoholslotprogamma (ASP) meer mag opleggen. Belangrijkste argument was dat de regeling in het bestuursrecht, dus zonder tussenkomst van een rechter, in een substantieel aantal gevallen onevenredig kan uitwerken. De ministers van Justitie en Veiligheid en Infrastructuur en Waterstaat concludeerden na consultatie van experts dat andere maatregelen de voorkeur verdienen boven herinvoering van het alcoholslot (in het strafrecht) [56].
Een betrekkelijke nieuwe sanctie voor alcoholovertreders is het monitoren op alcoholgebruik via een enkelband, eventueel in combinatie met een speciaal gedragstherapeutisch begeleidingsprogramma. De resultaten met het monitoren via een enkelband in het buitenland zijn overwegend positief [57] [58] [51]. In Nederland is in 2017 en 2018 een proef geweest met alcoholenkelbanden van mensen die alcohol-gerelateerde misdrijven (dus niet alleen rijden onder invloed) hadden begaan. Deze zogenoemde ‘Alcoholmeter’ wordt toegepast in combinatie met reclasseringstoezicht. Ook hier waren de ervaringen positief, al moet wel worden opgemerkt dat de deelname aan de proef gebeurde op vrijwillige basis [59].
Zware snelheidsovertreders
Er is nagegaan of het monitoren en feedback geven op het gedrag van zware snelheidsovertreders het gedrag kan verbeteren. Studies uit 2014 laten zien dat dergelijke systemen meestal tot een duidelijke verbetering van de rijstijl leiden [60] [61]. Wel blijken bestuurders meestal weer terug te vallen in hun oude gedrag wanneer er niet langer feedback wordt gegeven. Echter, hoe meer de feedback gekoppeld is aan een persoonlijk coaching programma en hoe intensiever dat coaching programma is, des te langer de rijstijlverbetering aanhoudt.
