Statistiek Verkeersdoden

De Statistiek Verkeersdoden bevat gegevens van alle personen (ook buitenlanders) die zijn overleden als gevolg van een verkeersongeval dat in Nederland plaatsvond. Het jaar waarin het verkeersongeval plaatsvond wordt daarbij als registratiejaar aangehouden.

Een verkeersdode is gedefinieerd als een persoon die binnen 30 dagen is overleden als gevolg van een plotseling optredende gebeurtenis op de openbare weg die verband hield met het verkeer, waarbij ten minste één rijdend voertuig was betrokken.

De Statistiek Verkeersdoden geeft inzicht in de stand van zaken en ontwikkeling in het aantal verkeersdoden over de tijd en naar enkele kenmerken van het slachtoffer en de plaats en tijd van het ongeval (zie Welke gegevens zitten in de Statistiek Verkeersdoden?). Deze statistiek is voor wat betreft de aantallen verkeersdoden het meest compleet en wordt ook wel aangeduid als ‘het werkelijk aantal verkeersdoden’. Op basis van de gegevens kan bijvoorbeeld worden bepaald voor welke groepen extra onderzoek naar oorzaken en vervolgens maatregelen nodig zijn om in de toekomst lagere aantallen verkeersdoden te krijgen.

De Statistiek Verkeersdoden is van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en wordt door CBS vastgesteld in samenwerking met Rijkswaterstaat (onderdeel van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat), bronhouder van het BRON-bestand.

De Statistiek Verkeersdoden bestaat vanaf 1996 en verschijnt jaarlijks in het voorjaar volgend op het rapportagejaar.

Het aantal verkeerdoden wordt vastgesteld op basis van drie bronnen:

1. gegevens van door een arts ingevulde doodsoorzaakverklaring;
2. de dossiers van arrondissementsparketten over niet-natuurlijke doodsoorzaken;
3. het (voorlopige) Bestand geRegistreerde Ongevallen in Nederland (BRON) dat Rijkswaterstaat samenstelt op basis van de ongevalsrapporten die door de politie zijn opgemaakt.

Het proces gaat op hoofdlijnen als volgt:

Informatie van de schouwarts
Een arts stelt de doodsoorzaak vast. De gemeente waar het overlijden heeft plaatsgevonden past vervolgens de Basisregistratie Personen (BRP) hierop aan. De melding komt ook terecht bij het CBS die op basis van deze gegevens de doodsoorzakenstatistiek3 maakt. De doodsoorzakenstatistiek bevat alleen informatie over overleden inwoners van Nederland, ook als deze in het buitenland zijn omgekomen.

Informatie via de rechtbank
In het geval van een niet-natuurlijke dood doet de politie onderzoek naar de toedracht en maakt zij proces-verbaal op. CBS raadpleegt deze verslagen bij de arrondissementsparketten en combineert de informatie daaruit met de doodsoorzakenstatistiek tot de statistiek van niet-natuurlijke dood4. Deze statistiek bevat voor wat betreft overlijdens als gevolg van verkeersongevallen informatie over alle in Nederland overleden personen; indien Nederlanders in het buitenland overleden is de informatie minder compleet.

Informatie uit de verkeersongevallenregistratie
In principe wordt de politie ingeschakeld bij met name ernstige verkeersongevallen. Dit is nodig voor de verkeersafhandeling, de verzekering, om de toedracht van het ongeval te bepalen en een proces verbaal voor de rechtbank op te maken. De registratie die de politie van het verkeersongeval maakt benut Rijkswaterstaat voor het Bestand geRegistreerde Ongevallen in Nederland (BRON). Een voorlopige versie hiervan (met alleen verkeersdoden) deelt Rijkswaterstaat met CBS voor de vaststelling van de Statistiek Verkeersdoden. BRON bevat zowel overleden inwoners van Nederland als buitenlanders die bij een verkeersongeval in Nederland zijn omgekomen.

Koppeling tussen bestanden
CBS koppelt eerst de doodsoorzakenstatistiek met de rechtbankverslagen. Vervolgens koppelen ze met het voorlopige BRON-bestand voor met name ontbrekende gegevens. Tot en met 2011 voerde Rijksterstaat bij CBS nog een controleslag uit op de voorlopige Statistiek Verkeersdoden in combinatie met het voorlopige BRON-bestand om vast te stellen of de gevonden doden in de bestanden daadwerkelijk verkeersdoden betroffen. De bevindingen konden in beide bestanden dan nog tot aanpassingen leiden, alvorens de bestanden werden gepubliceerd. Vanaf 2012 vindt deze procedure vanwege wetgeving waaraan CBS zich moet houden niet meer plaats. Dit heeft met name gevolgen voor correcties van het BRON-bestand.

De volgende gegevens zijn als open data beschikbaar bij CBS of andere datacentra, zoals dat van SWOV:

• Tijdstip van het ongeval:
  • Jaar
  • Maand5
• Locatie van ongeval
  • Provincie
• Kenmerken van de verkeersdode
  • Leeftijdsklasse
  • Geslacht
  • Vervoerwijze: vervoermiddel dat het slachtoffer gebruikte ten tijde van het ongeval
  • Rol (bestuurder of passagier)
  • Tegenpartij (in enkel categorieën)

Een aantal van bovenstaande kenmerken kunnen worden gecombineerd, zoals:

• jaar x provincie x leeftijd x geslacht of
• jaar x vervoerwijze x leeftijd x geslacht.

De eenheid waarin wordt gerapporteerd is ‘aantal verkeersdoden’.

Voor instanties die gemachtigd zijn om in de microdata-omgeving van CBS verder onderzoek te doen, zijn meer detailkenmerken en meer combinaties beschikbaar (bijvoorbeeld: gemeente waarin het ongeval plaatsvond, het letsel waaraan het slachtoffer is overleden, meer gedetailleerde informatie over de vervoerwijze van het slachtoffer tijdens het ongeval en tegenpartij, leeftijd in jaren, aard van het ongeval zoals te water raken). De resultaten van het uitgevoerde onderzoek en daarmee de aard van de gegevens worden alleen vrijgegeven als deze volgens de wetsuitwerking van CBS niet tot personen of instanties herleidbaar zijn. Doorgaans betekent dit dat per kenmerk of combinatie van kenmerken minimaal 10 personen (verkeersdoden) of minimaal 3 instanties moeten worden gerapporteerd.

Volledigheid in aantallen
Omdat de gegevens uit de Statistiek Verkeersdoden worden vastgesteld op basis van verschillende reguliere gegevensbronnen die informatie bevatten over verkeersdoden, wordt deze statistiek beschouwd als de meest complete.

CBS voert in het proces van vaststelling controles uit door de verschillende bestanden met elkaar te vergelijken en navraag te doen bij de schouwarts in geval van ontbrekende of onduidelijke informatie.

Het is niet uit te sluiten dat een enkele verkeersdode in geen van de drie gebruikte bestanden voorkomt of niet als verkeersdode wordt herkend en daarom ontbreekt in de Statistiek Verkeersdoden. Dit kan in uitzonderlijke gevallen gebeuren als CBS pas na de publicatie van de Statistiek Verkeersdoden informatie ontvangt waaruit blijkt dat een overledene gestorven is aan een verkeersongeval en niet aan een andere mogelijke oorzaak.

Volledigheid en juistheid in kenmerken
De openbare data van de Statistiek Verkeersdoden bevat slechts enkele kenmerken over de verkeersdoden, locatie van ongeval en tijdstip van het ongeval. Dit komt door diverse wetten waaraan CBS gehouden is. Deze wetten hebben tot doel gegevens van personen en instanties te beschermen6. Onderliggende gebruikte bronnen (zoals BRON) maar ook de Statistiek Verkeersdoden in de microdata-omgeving van CBS bevatten op onderdelen meer details. Zo geeft BRON meer informatie over de exacte locatie van het ongeval, maar wel alleen voor die verkeersdoden die in dat bestand voorkomen en waarvan de locatie is geregistreerd.

Indien tijdens het koppelproces bronnen met elkaar in tegenspraak zijn, wordt de bron die voor dat gegeven als meest betrouwbaar wordt gezien als uitgangspunt genomen. Voor persoonskenmerken (leeftijd en geslacht) is dat de doodsoorzakenstatisiek/BRP. Voor ongevalskenmerken (tijdstip en locatie) is het BRON-bestand leidend. Als de verschillende bestanden elkaar tegenspreken voor wat betreft de vervoerwijze, dan wordt nader onderzoek gedaan wat de daadwerkelijke vervoerwijze was.

CBS ontsluit de open data van de Statistiek Verkeersdoden via statline. Daarnaast is er informatie beschikbaar als maatwerk dat jaarlijks wordt gepubliceerd bij de bekendmaking van het aantal verkeersdoden van het afgelopen jaar.

In het datacentrum van SWOV vind je de open data van de Statistiek Verkeersdoden op de volgende plaats:

• Verkeersdoden naar jaar, vervoerwijze, leeftijd en geslacht
• Verkeersdoden naar jaar, provincie van overlijden, leeftijd en geslacht

Verwerking en publicatie van de openbare gegevens over verkeersdoden is toegestaan. Als bron kan daarbij CBS of de Statistiek Verkeersdoden worden vermeld.

https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/begrippen/verkeersdode

https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/onderzoeksomschrijvingen/korte-onderzoeksbeschrijvingen/verkeersdoden

SWOV (2022). Verkeersdoden in Nederland. SWOV-Factsheet, april 2022. SWOV, Den Haag.

Vis, M.A.; Reurings, M.C.B.; Bos, N.M.; Stipdonk, H.L.; Wegman, F.C.M. (2011). De registratie van verkeersdoden in Nederland. Beschrijving en beoordeling van het registratieproces. SWOV, Leidschendam.

Zie ook: https://www.rijkswaterstaat.nl/wegen/wegbeheer/onderzoek/verkeersveiligheid-en-ongevallencijfers/bronnen-voor-ongevallencijfers